Thomas Kuhn

(Cincinnati 1922,Cambridge 1996) Filósofo da ciencia estadounidense. Foi profesor na Universidade de Princeton e desde 1979 en Massachusets. Influído polo pensamento de historiadores como Koyré ou filósofos como Quine, considerou que o estudo histórico é necesario para entender como se desenvolveron as teorías científicas e para coñecer por que en certos momentos unhas teorías foron aceptadas antes que outras. Para Kuhn, a ciencia é elaborada no seo dunha comunidade científica e non individualmente; a comunidade serve de base aos desenvolvementos científicos mediante a elaboración ou asunción dun paradigma do cal derívanse regras que fixan as regularidades. O paradigma é un contexto de validez respecto ao cal a investigación procede nunha forma similar á solución de acertijos. Cando un paradigma foi establecido polo colectivo de científicos ao que serve, os fundamentos do mesmo nunca son postos en dúbida. Con todo, e dado que os paradigmas perden validez históricamente, Kuhn explica que cando se multiplican as anomalías (cando son máis os casos en que non se dá o previsto que aqueles en os que si se cumpre) ata o punto de que xa non llas pode obviar, o paradigma queda inservible de modo que se fai necesaria unha nova forma de validez. A natureza do coñecemento científico tal e como queda descrito por Kuhn fai comprensible o feito de que en determinados momentos históricos coexistan dous ou máis paradigmas. O progreso científico consiste así nun proceso discontinuo que se leva a cabo a través de revolucións, e no que a instauración dun novo conxunto de temas fundamentais, que pon en crises ao precedente, prodúcese a través dunha interacción entre realidade social e estrutura conceptual da ciencia. A explicación deste proceso é posible, segundo Kuhn, facendo a distinción entre fases normais da investigación científica, caracterizadas pola aceptación e aplicación dalgúns paradigmas dominantes, e fases revolucionarias, nas que son estes mesmos fundamentos teóricos os que se poñen en cuestión por mor das anomalías que manifestan. Kuhn sostén, ademais, a existencia dunha intensa compenetración entre a evolución científica e o ambiente socio-psicolóxico, así como a inexistencia de principios que non dependan da precedente aceptación dunha particular estrutura paradigmática. O pensamento de Thomas Kuhn quedou plasmado fundamentalmente na obra A estrutura das revolucións científicas (1962). Xunto á exposición das súas ideas, Kuhn pasa tamén revista nesta obra aos "momentos cume", aos puntos de inflexión en que o panorama científico cambia bruscamente, e a achega dun individuo abre a porta a un despregue de enerxías que pasa as posibilidades dunha soa persoa e abre outros camiños á comunidade científica (Copérnico, Newton, Lavoisier, Einstein). A perpetua renovación, con todo, carrexa o eclipse de coñecementos que pasan a considerarse obsoletos cando seica non se esgotaron as súas posibilidades. E non só se teñen por superados, senón que ao adoptar as metodoloxías impostas polas novas adquisiciones, queda bloqueado calquera regreso a aqueles coñecementos. Créase con iso unha forma de limitación, pois se induce a crenza de que a ciencia só pode ter un sentido. Autor fundamental da moderna filosofía da ciencia, e un dos primeiros en analizar a lóxica do descubrimento científico baseándose na súa dimensión sociolóxica e psicolóxica, moitas escolas partidarias do relativismo cultural quixeron apropiarse das súas ideas, pese ao rexeitamento de Thomas Kuhn cara a devandita doutrina.

Max Horkheimer

Filósofo e sociólogo alemán. Fillo dun industrial, traballou durante certo tempo na empresa paterna. A súa vocación filosófica tivo ocasión de manifestarse nunha viaxe a Parides, durante o cal leu as obras de Schopenhauer, e a partir deste pensador chegou ata Hegel e Marx, a través dun complexo percorrido intelectual que pasou por unha profunda reflexión sobre os ensinos de Nietzsche e de Freud. En 1925 estudou filosofía con Cornelius (do cal foi discípulo) e se graduó cunha tese sobre a Crítica do xuízo, de Kant. En 1930 pasou a ser profesor de Filosofía e director do Institut für Sozialforschung de Frankfurt. Baixo a súa dirección, o Instituto programou unha serie de estudos analíticos que tiñan por obxecto a crítica radical da sociedade tardocapitalista e do sistema de dominio desenvolvido por ela. Este derivou -a través dunha adecuada meditación sobre a obra de Max Weber, da sociología que nace con el e, ao mesmo tempo, da fenomenología husserliana- cara a un intento de desmitificación da "ratio" abstracta (apologética respecto ao dominio) na que se basea o cientifismo, ao que Horkheimer considera aceptación acústica do status quo. Conseguiu poñer en cuestión calquera punto de vista que desembocase no positivismo, ao que Horkheimer opón o compromiso totalizante contido na dialéctica hegeliana e marxista (defendida por un autor como Lukács, que tivo influencia nos pensadores de Frankfurt), hostil a calquera tipo de fetichismo ante a "daticidad". Todo este esforzo intelectual está destinado a aquela "teoría crítica da sociedade" que impregna a obra máis importante de Horkheimer, a Dialéctica da Ilustración, escrita no exilio americano, en colaboración con Theodor W. Adorno, con quen tivo sempre unha gran afinidad intelectual e un afecto fraternal que permitiu a ambos pensadores realizar un traballo conxunto. Horkheimer e Adorno, xunto con Marcuse e Habermas, foron os mellores representantes do pensamento crítico-negativo do século XX. Horkheimer emigró en 1933, e tras unha estancia en Xenebra e en Parides, trasladou o seu Instituto primeiro a Nova York e posteriormente aos Anxos. A actividade do grupo que dirixía concretouse na revista Zeitschrift für Sozialforschung, que a partir de 1932 loitou por unha orientación crítico-sociolóxica con base filosófica. Nesta revista publicou, entre 1932 e 1941, algúns dos seus mellores ensaios. Un grupo deles foi incluído nos dous volumes da Kritische Theorie publicados pola súa discípulo Alfred Schmidt. Destacan os dedicados a Montaigne, Bergson, Simmel, Dilthey e Haecker. Un pouco antes desta publicación, en Alemania viu a luz un groso volume titulado Kritik der instrumentellen Vernunft, que comprendía, entre outros, Eclipse of Reason, publicado en Estados Unidos na posguerra. Os traballos de Horkheimer do período comprendido entre 1926 e 1931 atópanse reunidos na recopilación Dämmerung, que apareceu publicada en 1934 baixo o pseudónimo de Heinrich Regius. A formulación crítica do pensamento de Horkheimer vese reforzado no transcurso dos anos trinta polo traballo en común, realizado no marco do Instituto, dun grupo de intelectuais entre os que cabo mencionar a Fromm, Leo Lowenthal, Herbert Marcuse, Karl August Wittfogel, Sternheim, Rumnay e Luini, quen baixo a dirección de Horkheimer estudaron a familia europea, dando vida aos traballos Studien über Autorität und Familie. En Estados Unidos, Horkheimer tamén foi o promotor dunha serie de investigacións levadas a cabo por un grupo de estudiosos, que se concretaron en 1950 nos cinco importantes volumes Studies in Prejudice, magistral ilustración sobre as diferentes formas de mentalidad autoritaria e de comportamento represivo, estimulada pola tráxica experiencia do fascismo. En 1950 Horkheimer volveu ao seu país, e reabriu en Frankfurt o Instituto de Investigacións Sociais; durante a posguerra desempeñou unha función de crítica á restauración capitalista que tiña lugar naquel momento na República Federal Alemá. En 1951 e 1952 foi rector da Universidade Johann Wolfgang Goethe. Desde 1954 ata 1959 alternou a súa actividade didáctica en Frankfurt coa que desenvolveu tamén na Universidade de Chicago. En 1955 foi galardonado co Premio Goethe, e en 1960 foi nomeado cidadán de honor da cidade de Frankfurt. Nos seus últimos anos reduciu a súa actividade pública, deixando a Adorno (que o mantivo ata a súa morte, en 1969) a tarefa de dirixir o Instituto, aínda que seguiu á fronte do mesmo a título meramente honorífico. No mesmo ano retirouse a Lugano. Desde o falecemento da súa esposa, Horkheimer encerrouse nunha dolorosa soidade. As súas raras intervencións públicas deron testemuño dunha evolución conservadora na última fase da súa vida.

Theodor Adorno

Filósofo, sociólogo e musicólogo alemán, destacado representante da chamada "teoría crítica da sociedade" nada no Institut für die Sozialforschung (Instituto para a Investigación Social) de Frankfurt. Fillo dun comerciante xudeu alemán e dunha cantante de orixe corso-genovés que estimulou o seu amor pola música e de quen tomou o apelido co que se lle coñece. En 1924 se graduó en filosofía na Universidade de Frankfurt coa tese Die Transzendenz deas Dinglichen und Noematischen in Husserls Phänomenologie, e en 1931 se doctoró na mesma universidade co traballo Kierkegaard. Konstruktion deas Aestetischen (1933). Ensinou filosofía na Universidade de Frankfurt ata que, coa ascensión do nazismo, viuse obrigado a emigrar, primeiro a Parides, despois a Oxford (Inglaterra) e, finalmente, a Estados Unidos (New York, Princeton, Berkeley e Os Anxos). Regresou a Europa en canto terminou a guerra, e en 1950 renovou as súas clases de filosofía e sociología na mesma Universidade, desempeñando ademais os cargos de codirector do Institut für die Sozialforschung, anexo desde 1952 á Johann Wolfgang Goethe Universität daquela cidade. Ademais do seu estimulante amizade con Siegfried Krakauer e con Walter Benjamin, que influíron na súa obra, na súa vida foi decisivo o seu encontro con Max Horkheimer, pensador afín con quen comezou unha longa e fructuosa colaboración na revista do Instituto, ademais dunha provechosa experiencia de reflexión teórica común que culminou principalmente na redacción a catro mans da Dialéctica da Ilustración (1944). En canto ao seu interese pola musicología, tivo gran importancia a súa relación coa vanguardia musical vienesa (Schönberg, Steuermann e Alban Berg, de quen foi alumno). As consideracións sociolóxico-musicais que desenvolveu, sobre todo na Filosofía da nova música (1949), en Versuch über Wagner (1952), en Disonancias. Música dun mundo administrado (1956), en Mahler (1960) e en Der gertreue Korrepetitor (1963) constitúen unha parte substancial da súa obra teórica. O mesmo Thomas Mann valeuse do asesoramiento do "conselleiro secreto" Adorno para a parte musicológica da súa O doutor Fausto (1947), que sintoniza sustancialmente coas teses da Filosofía da nova música, na que ao intérprete da infracción sistemática da tradición e do convencional (Mahler) se lle contrapone Stravinski, é dicir, o intérprete (Hindemith e Wagner) do retorno ao arcaico, o inxenuo e o naturalista, con gran risco de falsificación.

Aportes de Habermas na filosofía analítica

Jurgen Habermas ,filósofo alemán. É un dos principais representantes da chamada «segunda xeración» da Escola de Frankfurt. Quizais o maior aporte de Habermas á filosofía analítica é o desenvolvemento da súa coñecida ?Acción Comunicativa? unha ferramenta que afirma que, previo á existencia da mente e a actividade intelectual, existiu a linguaxe, unha linguaxe que contén en si mesmo uns principios ou presuposiciones sen os que ningún suxeito con capacidade de fala pode realizar esta acción. Estes principios (Inteligibilidad, verdade, rectitud e veracidad) fundamentan toda a teoría de Habermas exposta no simple feito que a Linguaxe axuda a comunicarnos entre nós mesmos e chegar así a un entendemento mutuo. Agora ben, a filosofía analítica basea o seu estudo na análise da linguaxe e dos erros filosóficos nos que se cae ao empregalo inadecuadamente. Doutro xeito Habermas defende a linguaxe e afirma que sen linguaxe non habería forma de entablar unha interacción entre dúas ou máis suxeitos que poidan debater, expoñer e argumentar as súas razóns para desta forma desenvolver un coñecemento consensuado dos obxectos do mundo. É así que, aínda que a filosofía non concibe a linguaxe independente do intelecto humano, Habermas non pode concibir que a súa Acción comunicativa non se realice sen a racionalidad dos acores xa que estes non se refiren a algo no mundo obxectivo, no mundo social ou no mundo subjetivo, senón que relativizan as súas emisións sobre algo no mundo tendo presente a posibilidade de que a validez delas poida ser posta en cuestión por outros actores. Ademais, é no discurso, onde, por medio da argumentación determínase o que é válido ou verdadeiro. É dicir, a verdade non é unha copia da ?realidade? á cal refírense os argumentos dos participantes no discurso, senón que é un resultado consensual sobre o cal non actúa ningunha influencia que o distorsione. Ese consenso lógrase cando se dan catro condiciones de validez aceptadas por todos os participantes: a) que o enunciado que fai un hablante sexa comprensible; b) que o hablante sexa fiable; c) que a acción pretendida sexa correcta por referencia a un contexto normativo vigente; e d) que a intención manifesta do hablante sexa, en efecto, a que el expresa. Desta forma Habermas e a súa Acción Comunicativa apoian e contribúen á filosofía analítica, enchéndoa de forza e valor.

Conclusiones en torno a ciencia

A inducción, é dicir, a inferencia baseada en moitas observacións, é un mito. Non é un feito psicolóxico, nin un feito da vida cotiá, nin un procedemento científico. O procedemento real da ciencia consiste en traballar con conxecturas: en saltar a conclusións, a miúdo logo dunha soa observación (como o destacan, por exemplo, Hume e Born). As observacións e os experimentos repetidos funcionan na ciencia como test das nosas conxecturas ou hipóteses, é dicir, como intentos de refutación. A errónea crenza na inducción fortifícase pola necesidade dun criterio de demarcación que, segundo crese tradicional pero erróneamente, só o pode fornecer o método inductivo. A concepción deste método inductivo, como o criterio de verificabilidad, supón unha demarcación defectuosa Nada do anterior cambia o máis mínimo con afirmar que a inducción non fai seguras ás teorías, senón só probables.

Karl Popper

Criterios básicos de refutabilidade dunha ciencia

É fácil obter confirmacións ou verificaciones para case calquera teoría. Toda ?boa? teoría científica implica unha prohibición: prohibe que sucedan certas cousas. Canto máis prohibe unha teoría, tanto mellor é. Unha teoría que non é refutable por ningún suceso concebible non é científica. A irrefutabilidad non é unha virtude dunha teoría (como se cre a miúdo), senón un vicio. Algunhas teorías genuinamente testables, logo de acharse que son falsas, seguen contando co sostén dos seus admiradores, por exemplo, introducindo algún suposto auxiliar ad hoc, ou reintrepretando ad hoc a teoría de maneira que escape á refutación.

Que é primeiro;a hipótese ou a observación?

O problema: ?Que é o primeiro, a hipótese (H) ou a observación (Ou)??, é soluble; como o é o problema :?Que é o primeiro, a galiña (G) ou o ovo (H)??. A resposta ao último interrogante é: ?Un tipo máis primitivo de ovo?, e a resposta ao primeiro é. ?Un tipo máis primitivo de hipótese. É moi certo que calquera hipótese particular que elixamos sería precedida por observacións; por exemplo, as observacións que trata de explicar. Pero estas observacións, á súa vez, presupoñen a adopción dun marco de referencia, un marco de expectativas, un marco de teoría. Si as observacións eran significativas, si creaban a necesidade dunha explicación e, así, deron orixe á invención dunha hipótese, era porque non llas podía explicar dentro da vella armazón teórica, do vello horizonte de expectativas. Aquí non hai ningún perigo de regreso infinito. Si remontámosnos/remontámonos a teorías e mitos cada vez máis primitivos acharemos, ao final, expectativas inconscientes, innatas .

Actitude crítica e actitude científica

A actitude dogmática áchase claramente relacionada coa tendencia a verificar as nosas leis e esquemas tratando de aplicalos e confirmalos, ata o punto de pasar por alto as refutaciones; mentres que a actitude crítica é unha disposición a cambialos, a sometelos a proba, a refutarlos, si é posible. Isto suxire que podemos identificar a actitude crítica coa actitude científica, e a actitude dogmática coa que chamamos pseudo científica. Suxire, ademais, que, nun plano xenético, a actitude pseudo científica é máis primitiva que a científica e anterior a esta: é unha actitude precientífica. Este primitivismo ou esta anterioridad ten tamén o seu aspecto lóxico. Pois a actitude crítica non se opón á actitude dogmática, senón que máis ben supéraa: a crítica debe ser dirixida contra crenzas existentes e difundidas que necesitan unha revisión crítica; noutras palabras contra crenzas dogmáticas. Unha actitude crítica necesita como materia prima, por dicir así, teorías ou crenzas defendidas máis ou menos dogmáticamente.

A actitude crítica e a actitude racional

"A actitude crítica, a tradición da libre discusión das teorías o propósito de descubrir os seus puntos débiles para poder melloralas é a actitude razoable, racional. Fai un uso intenso tanto da argumentación verbal como da observación, pero da observación en interese da argumentación. O descubrimento grego do método crítico deu orixe, ao principio, á equivocada esperanza de que conduciría á solución de todos os grandes e vellos problemas; de que establecería a certidumbre; de que axudaría a demostrar as nosas teorías, a xustificalas. Pero tal esperanza era un residuo da forma dogmática de pensamento; de feito, non se pode xustificar nin probar nada (fóra da matemática e a lóxica). A esixencia de probas racionais na ciencia indica que non se comprende a diferenza entre o ámbito da racionalidad e o estreito ámbito da certeza racional: é unha esixencia insostenible e non razoable".

O razoamento deductivo como parte do enfoque crítico

O papel da argumentación lóxica, do razonamiento deductivo, segue tendo unha importancia fundamental para o enfoque crítico; non porque nos permita demostrar as nosas teorías ou as de enunciados de observación, senón porque só o razonamiento puramente deductivo permítenos descubrir as implicaciones das nosas teorías e, deste xeito, criticalas de xeito efectivo. A crítica é un intento por achar os puntos débiles dunha teoría, e estes, polo xeral, só poden ser achados nas máis remotas consecuencias lóxicas que se seguen da teoría. É nisto no que o razonamiento puramente lóxico desempeña un papel importante na ciencia.

Por qué os científicos cren na inducción?

Isto débese á súa crenza de que a ciencia natural caracterízase polo método inductivo, é dicir, polo seu método que parte de longas series de observacións e experimentos e baséase neles. Creen que a diferenza entre ciencia genuina e especulación metafísica ou pseudo científica depende exclusivamente de que se empregue ou non o método inductivo. Creen que só o método inductivo pode fornecer un criterio de demarcación satisfactorio. Mentres que na vida cotiá non hai ningún criterio definido para determinar a validez dunha inducción... a ciencia elaborou un código, ou unha regra práctica, para a súa aplicación".

Diferenzas entre pensamento crítico e dogmático

"É indubidable que esta actitude dogmática que nos fai aferrarnos ás nosas primeiras impresións indica unha crenza vigorosa; mentres unha actitude crítica, disposta a modificar as súas afirmacións, que admite dúbidas e esixe tests, indica unha crenza débil. "O pensamento dogmático, o desexo incontrolado de impoñer regularidades e o manifesto pracer polos ritos e a repetición como tales son característicos dos primitivos e os nenos; e a experiencia e madurez crecentes ás veces crean unha actitude de cautela e de crítica, en lugar do dogmatismo. Quizais poida mencionar aquí un punto de acordo co psicoanálisis. Os psicoanalistas afirman que os neuróticos e outras persoas interpretan o mundo de acordo cun esquema persoal fixo que non abandonan fácilmente e que, a miúdo, remóntase á primeira infancia. Un patrón ou esquema que se adoptou a unha idade moi temprana da vida mantense logo a todo o longo desta, e toda nova experiencia é interpretada en términos del, verificándoo, por dicir así, e contribuíndo a aumentar a súa rixidez" "Esta é unha descrición do que chamei a actitude dogmática, a diferenza da actitude crítica, a cal comparte coa primeira a rápida adopción dun esquema de expectativas -un mito, quizais, ou unha conxectura, ou unha hipótese- pero que está disposta a modificala, a corrixila e ata a abandonala. Inclínome a suxerir que a maioría das neurosis poden deberse a un desenvolvemento parcialmente detido da actitude crítica; a un dogmatismo estereotipado, máis que natural; a unha resistencia fronte ás demandas de modificación e axuste de certas interpretacións e respostas esquemáticas. Esta resistencia, á súa vez, quizais poida explicarse nalgúns casos como proveniente dunha lesión ou un shock, que dean orixe ao temor e a unha necesidade crecente de seguridade ou certidumbre, análogamente ao xeito como unha lesión nun membro fainos temer movelo, co cal adquire rixidez".

A diferencia entre confirmación e corroboración

Como toda disciplina, a filosofía da ciencia conta con certos términos técnicos cuxo significado preciso é útil establecer para evitar confusións e para procurar comprender o mellor que se poida as teorías dos diferentes filósofos da ciencia. Dous de de estes términos, que poden confundirse, son as nocións de corroboración e confirmación. O primeiro que hai que dicir sobre estas dúas palabras é que a idea de corroboración corresponde á teoría filosófica da ciencia de Karl Popper (aínda que, por exemplo, Lakatos tamén a usa pero cun significado diferente), en tanto que a de confirmación é unha noción especialmente sustentada e estudada polos inductivistas da corrente denominada "empirismo lóxico". Ambas nocións son avaliacións cognitivas achega de hipóteses das ciencias empíricas e pode pensarse en que son cualificacións que os científicos realizan sobre as hipóteses logo de que foron contrastadas, aínda que non necesariamente é así. Segundo Karl Popper, a contrastación dunha hipótese universal non consiste en deducir consecuencias observacionales da mesma, senón en intentar demostrar a súa falsedad, que está equivocada, isto é, en intentar establecer un enunciado de observación ("enunciado básico", na terminología popperiana) incompatible con ela. Para Popper, a situación de contrastación crucial é a que mellor se axusta á súa proposta de contrastación de hipótese fácticas, porque sempre consiste nun intento de refutación. Só si intentouse refutar a hipótese, e fracasouse, esta queda -di Popper- corroborada, o cal significa que lla acepta como coñecemento empírico pero de xeito provisoria. Engade o filósofo vienés que os científicos deben comprometerse a realizar probas máis rigorosas para intentar refutar a teoría corroborada, por exemplo, empregando instrumentos máis precisos ou ideando situacións de contrastación máis severas. A noción de corroboración na proposta epistemológica para as ciencias naturais de Popper, aínda que admite grados, non significa de ningún xeito que os enunciados básicos apoien ou fagan probable ou dean "boas razóns" en favor das hipóteses universais. Si ese fose o caso, o autor de "A lóxica da investigación científica" estaría aceptando unha noción epistemológica que supón unha relación lóxica inductiva entre os diferentes enunciados. En cambio, para alguén que acepte a lóxica inductiva, a confirmación é un apoio (tamén variable e sempre parcial) que certos enunciados de observación aceptados préstanlle a unha hipótese. Rudolf Carnap ha intentado proporcionar un criterio para medir, en diferentes situaciones, el grado de confirmación a partir del apoyo que enunciados de observación singulares aceptados tomados como premisas en un razonamiento inductivo le prestarían a la conclusión (una ley por ejemplo), o sea a partir de lo que ha denominado "probabilidad lógica" (diferente de la probabilidad estadística).

O criterio de verosimilitude de Karl Popper

Karl Popper adscribió á postura que se denomina realismo científico, segundo a cal as teorías científicas son auténticas descricións -aínda que nunca perfectas ou completas- da realidade. Pero o realismo popperiano asumía tamén una das variantes da tese da verosimilitud ou verosimilitud relativa (truthlikeness, verosimilitude). O creador da noción de corroboración científica mantivo sempre un criterio segundo o cal unha teoría empírica (pertencente ás ciencias naturais ou ás ciencias sociais) que sucede a outra nunha certa especialidade ou disciplina é unha mellor descrición do seu obxecto de estudo, da fracción da realidade de que se ocupa. Neste sentido, o criterio de verosimilitud relativa de Popper é complementado coa súa idea de que a ciencia tende, achégase ao longo do tempo á verdade como un "ideal regulador" ou meta da ciencia. Vale dicir, que segundo esta idea as teorías sucesoras están máis preto da teoría verdadeira (a que describe completamente o seu obxecto de estudo e ten todas as súas -infinitas- afirmacións verdadeiras) que as precedentes. Pero ademais, Popper pretendeu brindar un critero de verosimilitud relativa que puidese servir para comparar teorías a partir do seu contido de verdade e o seu contido de falsedad. Pero fallou, a pouco de publicado, e simultáneamente, Pavel Tichy e David Miller (discípulo de Popper, actualmente traballando en Chile) brindaron en 1974 unha demostración lóxica de que o criterio de verosimilitud, similitud coa verdade ou proximidade á verdade ofrecido polo filósofo vienés fallaba. Este criterio está pensado para comparar teorías pasadas, que xa se probou que son falsas (aínda que se espera tamén que as actuais o son), polo que ambas terán certos enunciados, teóricos ou observacionales, que son verdadeiros (contido de verdade da teoría) e certos outros enunciados que son falsos (contido de falsedad da teoría). Sucintamente, Popper propoñía que dada a teoría A e a súa sucesora B, B é máis verosímil que A si: a) o seu contido de verdade é maior que o de A, en tanto que o seu contido de falsedad é menor ou igual que o de A, ou ben b) o seu contido de falsedad é menor que o de A, en tanto que o seu contido de verdade é maior ou igual. A demostración de Miller e Tichy de que o criterio de verosimilitud de Popper falla baséase no feito de que ao aumentar o contido de verdade tamén aumenta o contido de falsedad da teoría. Moi informal e brevemente devandito, si temos os enunciados falsos A, B e C, e agrégase o verdadeiro D, tamén serán falsos por conjunción lóxica (a conjunción, para ser verdadeira, require que cada unha das cousas que están en conjunción sexa verdadeira) A e D; B e D; C e D; A e B e D, etcétera. Ao mesmo tempo, David Miller e Pavel Tichy demostraron que si se supón que o contido de enunciados falsos de B é menor que o de A, ou sexa que hai un enunciado X que é falso e pertence á pero non pertence á teoría científica B, hai tamén moitos verdadeiros que pertencen á teoría A pero non pertence á teoría B, polo que é falso que o contido de verdade de B sexa maior ou igual que o da neste caso. Si X é falso e pertence a A, pero non pertence a B, pola regra deductiva lóxica de disyunción, que establece que dadas dúas afimaciones aseveradas en disyunción ("isto ou aquilo", "imos ao teatro ou ao cine") abonda con que unha delas sexa verdadeira para que o enunciado composto o sexa, polo que dunha oración verdadeira sempre se pode deducir a súa disyunción inclusiva con calquera outra, séguese que a disyunción de X coa verdade V1 será outra verdade que non pode existir na teoría B, o mesmo para "X ou V2", "X ou V3", etcétera. Popper admitiu imnediatamente o seu erro e desde entón varios filósofos da ciencia encolumnados na vertente do realismo científico seguiron cavilando sobre o tema da verosimilitud, propoñendo algúns deles outros criterios, xa non baseados no contido de verdade e de falsedad das teorías, como é o caso de William Newton-Smith ou Ilkka Niiniluoto, aínda que ningún destes criterios para comparar a verosimilitud das teorías empíricas prosperou de xeito consensuado na filosofía científica actual.

O principio de demarcación do empirismo e positivismo lóxico

Tanto Karl Popper como os empiristas lóxicos -ou positivistas lóxicos, que non é o mesmo pero neste contexto non é necesario diferenciar ambos conceptos- propuxeron un criterio de demarcación, mais ambos criterios presentan máis diferenzas que similitudes. Neste post referirémonos/referirémosnos fundamentalmente ao primeiro criterio. Tanto o criterio de demarcación dos membros do Círculo de Viena como o do filósofo racionalista crítico poden entenderse en principio como criterios de cientificidad, no sentido de ser requisitos destinados a diferenciar entre algo que pertence á auténtica ciencia e algo que non pertence a ela. Un propósito parcialmente compartido, un pouco esquecido na actualidade -lamentablemente-, para a proposta de senllos criterios de demarcación era poder separar as augas respecto de certas teorías que se presentaban como científicas cando en realidade non o eran. Devandito sexa de paso, o sociólogo Max Weber, sen propoñer un criterio como tal, tiña a mesma preocupación respecto da sociología e as ciencias sociais. Con todo, o rexeitamento da pseudociencia e a "fraseología grandilocuente" "baleira", que se presentaba como coñecemento pero non o era, era para os empiristas lóxicos unha cuestión programática, un obxectivo de base ineliminable: para eles o rexeitamento incluía a metafísica, filosofía especulativa que aludía a entidades como "a alma" ou "a nada" que non se sabía que cousa eran e, fundamentalmente, non había xeito de poder ter unha experiencia delas. Para Carnap e os membros do Círculo a filosofía especulativa, no mellor dos casos, só podía ter valor poético. Devandito sexa de paso, algo similar (no sentido de valor literario) díxose dos escritos de Freud, cuxa teoría psicoanalítica era para Popper un conspicuo exemplo de pseudociencia. Pero o criterio de demarcación de Popper non se facía eco das teses dos empiristas vieneses; para el, o a filosofía representaba un tipo de coñecemento -diferente do científico, por suposto-, e posuía un valor ata para a ciencia mesma: para o autor da lóxica da investigación científica os problemas filosóficos e metafísicos moitas veces serven como inspiradores ou puntos de partida para a formulación de hipótese, que finalmente han de conducir ao descubrimento e ao coñecemento científico. Indo agora ao tema específico, destacando estas diferenzas entre ambos criterios, diremos o seguinte. O criterio de demarcación do empirismo lóxico, coñecido como "Criterio verificacionista do significado" ou "Criterio de significación cognoscitiva" procuraba distinguir entre enunciados científicos e enunciado non científicos, ou pseudocientíficos. Para os positivistas lóxicos, un enunciado era realmente científico si proporcionaba coñecemento, si describía algo realmente existente e non algo ideado por imaginativos filósofos con pretensións de perspicacia respecto do mundo. Como podía saberse si un enunciado realmente proporcionaba coñecemento achega dalgunha cuestión? Un enunciado porporciona coñecemento -na visión do Círculo de Viena e os seus seguidores continentales- si posúe significado. Aquí pode apreciarse a influencia do primeiro Wittgenstein, o do Tractatus Logico-Philosophicus na proposta do empirismo do século XX. Os enunciados non significativos, simplemente non falan de nada, son palabras sen contido. Os enunciados con significado son os das ciencias formais, como a matemática, que posúen -segundo moitos sosteñen- carácter analítico, e aqueles de as ciencias empíricas ou fácticas que son verificables ou refutables, directa ou indirectamente, mediante a observación. Ou sexa, para o empirismo lóxico un enunciado sobre o mundo, pertencente ás ciencias naturais ou sociais, representa coñecemento da realidade e ten significado si é posible establecer a súa verdade ou falsedad a través da experiencia. Recordemos que os pensadores do Círculo de Viena adscriben ao empirismo que é a doutrina gnoseológica (pertencente á teoría do coñecemento en xeral, non específicamente do coñecemento científico) segundo a cal a fonte e o criterio último para coñecer é a observación. De maneira que un enunciado como "esta mesa é dura" é significativo porque o seu carácter de verdadeiro ou de falso pode establecerse mediante a observación directa (no sentido do emprego directo das capacidades sensoriais), en tanto que un enunciado como "a nada nadea" e similares non é significativo, non ten significado porque non brinda coñecemento debido a que non é posible observar a nada nin ningunha das súas presuntas actividades como "nadear". Tamén, un enunciado como "ao aumentar a presión sobre un gas a volume constante as partículas dese gas chocarán con maior frecuencia entre si", tamén é significativo, porque aínda que non se poden observar directamente as partículas do gas, o enunciado ten consecuencias observacionales (enunciados que se deducen del que describen un evento directamente observable) que si poden verificarse ou refutarse mediante observación: "subirá a temperatura do gas", por exemplo, xa que o concepto de observación directa inclúe o uso de instrumentos sinxelos de emprego habitual. Nótese que o criterio empirista lóxico de significado é en realidade "observacionista" e non "verificacionista", pois a verificación é só un dos resultados posibles (o outro é a refutación ou falsación), de maneira que un enunciado como "mañá choverá aquí" é significativo segundo o empirismo lóxico (describe un feito observable), pero si mañá non chove probarase que é falso, polo que si representa coñecemento: o coñecemento de como o mundo non é, diriamos nunha especie de guiño popperiano. Aínda que o importante, nesta visión, é que "a nada" non son máis que unhas palabras. O criterio de demarcación do empirismo lóxico sufriu moitos cambios, en parte debido ás súas propias limitacións. Na súa versión inicial establecía que un enunciado das ciencias empíricas tiña sentido ou significado (aquí non é necesario diferenciar estes términos) si podía verificarse ou refutarse directamente, pero ante o problema de que ocorría cos enunciados teóricos (aqueles que conteñen términos que se refiren a cousas que existen pero non son directamente observables, como "moléculas" no noso exemplo), autores como Carnap e Hempel, entre outros, buscaron diferentes alternativas ao longo de varios anos para demarcar o ámbito dos enunciados científicos dos metafísicos.

A tecnoloxía na nosa calidade de vida

Debido á influencia que estes avances exercen nos menores, a familia non queda allea a estas transformacións e a moitos progenitores provócalles unha sensación de vértigo, descoñecemento, impotencia e incerteza na súa vida cotiá.Regular e coñecer o uso das TIC é unha experiencia á que se enfrontan os membros das familias, que repercute nas relacións familiares e no papel que cada un desempeña nas mesmas. O fogar e a escola configúranse como os espazos preferentes para a adquisición de pautas e criterios sobre o uso das TIC. Por iso, os pais e nais deben ensinar aos seus fillos e fillas a aproveitar as posibilidades destes sistemas e facer un bo uso dos mesmos. Internet nun só clic Unha das fontes que máis dúbidas xera ás familias é o ordenador debido a que os nenos e nenas achéganse á pantalla a idades cada vez máis tempranas, e fano polo xeral para xogar, navegar e chatear coas súas amizades. Internet converteuse nunha incrible ferramenta de información e comunicación, pero tamén pode chegar a ser un recurso comprometido si os menores acceden á rede sen unha supervisión e un asesoramiento adecuados. Colocar o ordenador nun lugar de uso común da casa, crear unha páxina de inicio con enlaces a sitios de confianza e interesantes para os nenos e pícaras, crear listas de favoritos co mesmo propósito, informarse e advertir sobre como protexer os datos persoais e sobre o perigo do correo non desexado (spam) ou os virus, son algúns dos consellos que pais e nais deberían ter en conta para afrontar este problema. Para garantir un uso seguro de Internet debemos evitar que os nenos e pícaras accedan a contidos inapropiados e que contacten con estraños, xa que estes son os principais problemas aos que se expoñen na rede. É necesario crear unha rede segura, con contidos específicos e portas para pechar o acceso aos contidos inadecuados. Pero, como estes programas poden fallar, os expertos recomendan aos pais e nais educar e informar aos seus fillos e fillas achega da súa correcta utilización. Para iso é necesario que as familias comprendan que a rede pode entrañar os mesmos perigos que a rúa, e por iso non deben deixar aos menores navegando sos. As familias tamén poden acceder a cursos de formación específica que ofrecen os Telecentros, as AMPAS ou os concellos, o que lles axudará a sentirse máis seguras no uso destas novas tecnoloxías.

A influencia da ciencia na nosa calidade de vida

A nosa vida está moi unida aos avances tecnolóxicos. Grazas á rapidez das comunicacións podemos coñecer os novos descubrimentos que realizan os investigadores en todo o mundo e en todos os campos. A ciencia ponse ao noso servizo para mellorar a nosa calidade de vida. A verdade é que se nos fai difícil pensar como llas ingeniaban aqueles que viviron noutras épocas para enfrontarse aos problemas cotiáns sen ter todos os medios e recursos que hoxe temos ao noso alcance. E é que a ciencia está nunha evolución permanente e a súa principal misión é que a nosa vida sexa mellor. A ciencia quere poder explicar e predecir os fenómenos naturais e sociais. Non é unha tarefa fácil, xa que a natureza está cambiando constantemente, do mesmo xeito que a realidade. Podemos recordar grandes inventos sen os cales nosas vidas non serían as mesmas: ? A Louis Pasteur debémoslle o sistema de pasteurización do leite e o descubrimento da vacuna contra a rabia. ? A Alexander Fleming debémoslle o descubrimento da penicilina, que supuxo un avance importantísimo na loita contra as enfermidades. ? E a Pierre e a Marie Curie, o descubrimento das radiacións do polonio e o radio e a súa utilización, por exemplo, no tratamento do cancro. E como eles moitos outros que conseguiron cos seus descubrimentos que a nosa vida sexa máis confortable. Por iso, a ciencia e as investigacións son fundamentais, son a base do desenvolvemento da humanidade. Continuamente aparecen novos problemas e dificultades aos que hai que buscar solución. A ciencia está nunha loita constante. Pero malia todos estes aspectos positivos, non podemos esquecer aquelas zonas desfavorecidas onde estes avances apenas chegan: segue habendo epidemias, os nenos mórrense de fame e no campo das comunicacións, están moi atrasados en comparación cos países desenvolvidos.