Max Horkheimer

Filósofo e sociólogo alemán. Fillo dun industrial, traballou durante certo tempo na empresa paterna. A súa vocación filosófica tivo ocasión de manifestarse nunha viaxe a Parides, durante o cal leu as obras de Schopenhauer, e a partir deste pensador chegou ata Hegel e Marx, a través dun complexo percorrido intelectual que pasou por unha profunda reflexión sobre os ensinos de Nietzsche e de Freud. En 1925 estudou filosofía con Cornelius (do cal foi discípulo) e se graduó cunha tese sobre a Crítica do xuízo, de Kant. En 1930 pasou a ser profesor de Filosofía e director do Institut für Sozialforschung de Frankfurt. Baixo a súa dirección, o Instituto programou unha serie de estudos analíticos que tiñan por obxecto a crítica radical da sociedade tardocapitalista e do sistema de dominio desenvolvido por ela. Este derivou -a través dunha adecuada meditación sobre a obra de Max Weber, da sociología que nace con el e, ao mesmo tempo, da fenomenología husserliana- cara a un intento de desmitificación da "ratio" abstracta (apologética respecto ao dominio) na que se basea o cientifismo, ao que Horkheimer considera aceptación acústica do status quo. Conseguiu poñer en cuestión calquera punto de vista que desembocase no positivismo, ao que Horkheimer opón o compromiso totalizante contido na dialéctica hegeliana e marxista (defendida por un autor como Lukács, que tivo influencia nos pensadores de Frankfurt), hostil a calquera tipo de fetichismo ante a "daticidad". Todo este esforzo intelectual está destinado a aquela "teoría crítica da sociedade" que impregna a obra máis importante de Horkheimer, a Dialéctica da Ilustración, escrita no exilio americano, en colaboración con Theodor W. Adorno, con quen tivo sempre unha gran afinidad intelectual e un afecto fraternal que permitiu a ambos pensadores realizar un traballo conxunto. Horkheimer e Adorno, xunto con Marcuse e Habermas, foron os mellores representantes do pensamento crítico-negativo do século XX. Horkheimer emigró en 1933, e tras unha estancia en Xenebra e en Parides, trasladou o seu Instituto primeiro a Nova York e posteriormente aos Anxos. A actividade do grupo que dirixía concretouse na revista Zeitschrift für Sozialforschung, que a partir de 1932 loitou por unha orientación crítico-sociolóxica con base filosófica. Nesta revista publicou, entre 1932 e 1941, algúns dos seus mellores ensaios. Un grupo deles foi incluído nos dous volumes da Kritische Theorie publicados pola súa discípulo Alfred Schmidt. Destacan os dedicados a Montaigne, Bergson, Simmel, Dilthey e Haecker. Un pouco antes desta publicación, en Alemania viu a luz un groso volume titulado Kritik der instrumentellen Vernunft, que comprendía, entre outros, Eclipse of Reason, publicado en Estados Unidos na posguerra. Os traballos de Horkheimer do período comprendido entre 1926 e 1931 atópanse reunidos na recopilación Dämmerung, que apareceu publicada en 1934 baixo o pseudónimo de Heinrich Regius. A formulación crítica do pensamento de Horkheimer vese reforzado no transcurso dos anos trinta polo traballo en común, realizado no marco do Instituto, dun grupo de intelectuais entre os que cabo mencionar a Fromm, Leo Lowenthal, Herbert Marcuse, Karl August Wittfogel, Sternheim, Rumnay e Luini, quen baixo a dirección de Horkheimer estudaron a familia europea, dando vida aos traballos Studien über Autorität und Familie. En Estados Unidos, Horkheimer tamén foi o promotor dunha serie de investigacións levadas a cabo por un grupo de estudiosos, que se concretaron en 1950 nos cinco importantes volumes Studies in Prejudice, magistral ilustración sobre as diferentes formas de mentalidad autoritaria e de comportamento represivo, estimulada pola tráxica experiencia do fascismo. En 1950 Horkheimer volveu ao seu país, e reabriu en Frankfurt o Instituto de Investigacións Sociais; durante a posguerra desempeñou unha función de crítica á restauración capitalista que tiña lugar naquel momento na República Federal Alemá. En 1951 e 1952 foi rector da Universidade Johann Wolfgang Goethe. Desde 1954 ata 1959 alternou a súa actividade didáctica en Frankfurt coa que desenvolveu tamén na Universidade de Chicago. En 1955 foi galardonado co Premio Goethe, e en 1960 foi nomeado cidadán de honor da cidade de Frankfurt. Nos seus últimos anos reduciu a súa actividade pública, deixando a Adorno (que o mantivo ata a súa morte, en 1969) a tarefa de dirixir o Instituto, aínda que seguiu á fronte do mesmo a título meramente honorífico. No mesmo ano retirouse a Lugano. Desde o falecemento da súa esposa, Horkheimer encerrouse nunha dolorosa soidade. As súas raras intervencións públicas deron testemuño dunha evolución conservadora na última fase da súa vida.